English

Baika karaoaki bwa a na kona n ninia am kaombiuta n tibwai rongorongo ake i nanona nakoia tabeman ke n urui am kaombiuta.

A mwaiti aomata aika kakoaua bwa taian smartphone ke tablet a nang kakai niniaki n taian virus, spyware ke tabeua riki. Ma tiaki raoi aio bukina….ni koauana bwa mwaitia aomata aika kabonganai taian device aikai ao mwaitin taian app aika reke nakoia, bon rikiraken naba te kanganga ma mwakuri aika a bubuaka. 

Taian Kanganga

Viruses ao spyware a kona ni buakana am smartphone ke tablet rinanon kawai aikai:

  • Te download ma n websites aika tia n rinako ke n rotaki n te virus.
  • Apps ibukin te download ae a tia n rinnako ke n rotaki n te virus. Aikai n ikotaki ma apps aika download ma n te device ke te operating system’s official store ma rikiraken riki titoa ni kewe aika a karaoaki bon ibukin kabutanakoan te malware.
  • Katoman am device ma te kaombiuta, n aron ae ko aonga n karina taian update, sync ke n load taian katangtang.

Taian virus ao spyware a kona ni karika te kanganga n ikotaki ma:

  • Kimoan kinakim ma rongorongom ma n taian app aika mwakuri n te background ni kimoai rongorongo aika ana riai n aki ataki aika kawakinaki i aon te tareboon.
  • Mwakuri ni babakanikawai ma n taian app aika mwakuri n te background ni kimoa oin rongorongom aika kawakinaki i aon te tareboon.
  • Taian tatareboon ma texts aika a tiatinaki n te premium rate aika kanakoaki ma n am namwbwa n akea am atatai.
  • Kamaunan ao kamangaongaoan rongorongo
  • Te device ae nang waeremwe ke n aki kona ni manga kabonganaki.
  • E kauarerekea maeun te batere.

Am device e kona ni uouota te virus – ae kona ni manga rinnako n devices tabeaua (n aekan taian kaombiuta) rinanon te email.

Kamanoan am mobile

A kaman tia n rin inanon taian Apple device bwaai n tararua ni kaitara te malware, ma e a rikirake naba n taketenaki irouia taan babakanikawai, are nanona bwa ko riai n install kamanoan am internet ibukin am device ni kabane.

Ibukin kabonganana iroum ke n am aobiti n am auti, e nang mwaiti te anga ae ko kona ni karaoia ke ni iangoia bwa tera te app ae kona ni kamanoa iai am internet ibukin te download. Tera are ko rineia, taraia raoi bwa te brand e kinaki ma n te mainstream supplier, ao karekea te kabanea n tamaroa ae ko kona ni kaboa.

E nang kakawaki bwa ko na download updates ibukin ana  security am apps n te tai are ko kaungaki bwa ko na karaoi n totokoi taian malware aika boou.

  • Tuoa n tainako te security setting n am device ibukin kamanoana.
  • Ni katoa tai, tuoa ma am service providers taian website i aon updates ibukin am smartphone ke tablet ao model.
  • Imwain katoman am device nakon te kaombiuta, taraia bwa am kaombiuta iai ana antivirus/antispyware ae boou ao te firewall e a tia n rin man mwakuri raoi.
  • Ngkana ko set up am mobile banking, taraia raoi bwa apps aika ko download a bon karaoaki ma n am bangke.
  • Taratarai raoi taian titoa aika kewe ngkana ko download apps – ti download ma n taabo aika kinaki.
  • Download te app ae kinaki ibukin kamanoan am internet, riki ngkana iai am Android ke Windows device.

Kaboa ao download taian apps ma n taabo aika kinaki.

Jagon Baster

Download

Anakin bwaai ma n te internet, aekan bwaai ake a karinaki ma n te email ke ma n te kaombiuta ae kaokoro, ke bon ma n am drive.